Artykuł opublikowany w ComputerWorld (24.02.2009, autor: Monika Tomkiewicz, tytuł: Modelowanie rozwoju)

Planowanie rozwoju miast, to trudne zadanie, w którym trzeba uwzględnić wiele czynników, m.in. interes obywateli, obowiązujące prawo czy warunki ekonomiczne i środowiskowe. Trzeba mieć też na uwadze, że podjęte decyzje wpływają na jakość życia i bezpieczeństwo wszystkich obywateli, a ponadto powodują długofalowe i często trudne do cofnięcia skutki.

Zdaniem ekspertów, władze samorządowe nie mogą optymalnie zaplanować zrównoważonego rozwoju miasta bez szerokiego dostępu do różnorodnych danych, bez analiz i możliwości ich wizualizacji. Z tego powodu władze miast coraz częściej decydują się na wdrażanie systemów informacji przestrzennej (GIS). „Zarządzanie miastem o powierzchni ok. 33 000 ha, w którym mieszka na stałe ponad 700 000 ludzi, a dalsze 300 000 ma z nim stały kontakt, w którym jest ok. 150 000 działek i ok. 150 000 budynków, setki kilometrów dróg i infrastruktury, jest wyzwaniem, któremu można sprostać tylko dysponując pełną i aktualną wiedzą na temat wszystkich aspektów życia, podaną w zagregowany sposób” – tłumaczy Piotr Malcharek, Dyrektor Wydziału Informatyki w Urzędzie Miasta Krakowa. Dlatego władze Krakowa podjęły decyzję o budowie Miejskiego Systemu Informacji Przestrzennej.

Przedstawiciele Urzędu Miasta Kielce, w którym w 2006 r. zdecydowano się na ten sam krok, podkreślają, że oprócz możliwości zbierania i przechowywania danych, GIS bardzo wydatnie wspomaga proces analityczny. „Dla prawidłowego zarządzania i planowania zmian na obszarach, za które odpowiedzialny jest miejski samorząd, potrzebna jest możliwość analizowania problemów w ich wzajemnych powiązaniach. Konieczne jest do tego nie tylko posiadanie o nich właściwej informacji – aktualnej, obiektywnej i pełnej – ale także wsparcie techniczne w integrowaniu tych informacji i przeprowadzaniu na ich podstawie analiz” – wyjaśnia Jadwiga Skrobacka, koordynator GIS w Urzędzie Miasta Kielce.

Zaplanować i zrealizować

W jaki sposób systemy informacji przestrzennej wspomagają zarządzanie i planowanie rozwoju miast? Szymon Ciupa z firmy 24GIS zwraca uwagę, że proces planowania rozwoju miast obejmuje różne obszary, tj. planowanie i symulację, opracowanie strategii, partycypację społeczną, realizację. W każdym z tych obszarów wykorzystanie GIS pozwala na usprawnienie procesu i zwiększenie efektywności. „Jako narzędzie informatyczne GIS pozwala uporządkować zasoby, zintegrować dane z wielu źródeł, które zazwyczaj gromadzone są w różnych bazach danych przy użyciu różnego oprogramowania. Są to m.in. dane z dziedziny ochrony środowiska, gospodarki, nieruchomości, planowania przestrzennego. GIS daje tym wszystkim danym wspólny mianownik – lokalizację przestrzenną” – tłumaczy Szymon Ciupa. Poza tym, GIS daje ogromne możliwości analityczne, umożliwiające m.in. ocenę pojemności inwestycyjnej miasta poprzez weryfikację powierzchni niezabudowanych na terenach już przeznaczonych pod zabudowę w planach zagospodarowania.

Narzędzia GIS pozwalają na tworzenie cyfrowych modeli miast, dając możliwość badania ich funkcjonowania w różnych warunkach i przy różnych założeniach, np. jak zmienią się wpływy z podatków w zależności od przyjętych wskaźników intensywności zabudowy w planie miejscowym. Za ich pomocą można dokonać też wizualizacji skutków planowanych decyzji. Systemy Informacji Przestrzennej usprawniają poza tym w znacznym stopniu tworzenie dokumentów planistycznych, takich jak studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. Pozwalają również w czytelny sposób przedstawiać informacje przestrzenne zainteresowanym inwestorom, mieszkańcom czy turystom za pomocą geoportali. Mogą ponadto służyć jako narzędzie wspierające realizację procedur administracyjnych.

Wszechobecny GIS

W Urzędzie Miasta Kielce zdecydowano, że w pierwszym etapie GIS powinien być wdrożony jako wsparcie procesu inwestycyjnego, ukierunkowanego na obsługę inwestora. „Proces obejmuje planowanie przestrzenne oraz procedury administracyjne prowadzące do uzyskania przez inwestora pozwolenia na budowę, poprzedzonego zgodnie z przepisami wydaniem innych niezbędnych decyzji, w tym tzw. decyzji środowiskowej” – wyjaśnia Jadwiga Skrobacka. Następnie stworzono Geoportal, powszechnie dostępne na stronach internetowych Urzędu Miasta Kielce „okno” do zasobu danych przestrzennych. „Posiada on liczne funkcje przydatne zarówno dla inwestorów, jak i turystów odwiedzających miasto, na przykład gości oraz wystawców Targów Kielce, a także dla mieszkańców miasta” – mówi Jadwiga Skrobacka.

Obok informacji z zakresu planowania przestrzennego i środowiska, w kieleckim Geoportalu udostępnione zostały dane z zasobu geodezyjnego, w tym działki wraz z numeracją oraz warstwa budynków z adresami. Urzędnicy podkreślają, że wdrożone narzędzia Miejskiego Systemu Informacji Przestrzennej pozwalają na lepszą obsługę inwestorów i mieszkańców oraz lepszą komunikację zarówno wewnątrz Urzędu Miasta, jak również między władzami Kielc a społecznością lokalną.

Wraz z rozwojem systemu władze miasta będą wykorzystywały jego możliwości również w innych obszarach zarządzania i planowania. „Możliwości analityczne systemu pozwolą na inne spojrzenie na wiele istotnych zagadnień mających wpływ na rozwój miasta. Na przykład, pozwolą w krótkim czasie tworzyć <<mapy problemów>> czy <<mapy potencjałów>>, z uwzględnieniem rozmaitych uwarunkowań i kryteriów (np. mapy obszarów o niewystarczającej ilości przystanków MPK, mapy obszarów, na których zamieszkuje duża ilość dzieci i ludzi młodych), a tym samym podejmować lepsze i czytelne dla wszystkich decyzje związane z różnoraką obsługą czy wykorzystaniem terenów miasta” – tłumaczy Jadwiga Skrobacka.

W jakich obszarach działania władze miasta mogą wykorzystywać systemy informacji przestrzennej jako narzędzia wspomagające zarządzanie i planowanie? Praktycznie we wszystkich obszarach, którymi zajmuje się urząd miasta, m.in. geodezja, architektura, ochrona środowiska, zarządzanie kryzysowe, gospodarka komunalna, straż miejska, drogownictwo itp. „Na przykład model przestrzenny Warszawy jest wykorzystywany jako podstawa do prac urbanistycznych wykonywanych przez Biuro Architektury i Planowania przestrzennego, Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków oraz do różnego rodzaju analiz, np. analiz hałasu (mapa Akustyczna Warszawy). Fragmenty modelu wykorzystywane są do celów naukowych i dydaktycznych (m.in. przez jednostki naukowo-badawcze, studentów). Część informacji jest też udostępniana mieszkańcom, inwestorom i turystom przez serwisy internetowe na stronie miasta” – wymienia Katarzyna Głodek, zastępca dyrektora Biura Geodezji i Katastru Urzędu m.st. Warszawy.

Z kolei Urząd Miasta Krakowa wykorzystuje zawartość baz danych Miejskiego Systemu Informacji Przestrzennej do modernizacji Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta oraz opracowania Miejscowych Planów Zagospodarowania Przestrzennego poszczególnych obszarów miasta. Na podstawie danych z MSIP i ich analiz przygotowywane są programy rewitalizacji poprzemysłowych obszarów miejskich. Służą temu również analizy i prognozy demograficzne zawarte w MSIP. „Dostępne w MSIP analizy demograficzne i wyniki badań nasilenia ruchu w rejonach komunikacyjnych służą do opracowania strategii rozwoju systemu komunikacyjnego i transportowego miasta. Na bieżąco prowadzona jest też warstwa konturów zasięgów planowanych inwestycji strategicznych miasta i prezentowana na tle analizy własności, celem bieżącego monitorowania stanu przygotowania inwestycji pod względem pozyskania terenów” – wyjaśnia Piotr Malcharek z Urzędu Miasta Krakowa. Kolejną bazę, która jest w trakcie wdrażania w krakowskim magistracie, stanowi rejestr cen i wartości nieruchomości.

Brakuje wytycznych

Jak więc widać, w Polsce dostrzega się rosnące zainteresowanie technologią GIS, zwłaszcza wśród urzędów na szczeblu samorządowym. „Na tym poziomie narzędzia GIS wykorzystywane są głównie w celach planistycznych, kształtowania procesu inwestycyjnego lub ochrony środowiska, a nawet jako podstawa funkcjonowania e-urzędu” – ocenia Szymon Ciupa z firmy 24GIS. Jego zdaniem, zainteresowanie funkcjonalnościami jednak rośnie wraz ze znajomością filozofii GIS i samych rozwiązań technicznych.

Ocenia się, że większość użytkowników usatysfakcjonowanych jest przede wszystkim szybkim dostępem do aktualnych i wiarygodnych danych, niezbędnych do wykonania zadania. Im wystarczy dostęp poprzez przeglądanie interaktywnych map z podstawowymi narzędziami do nawigacji, wyszukiwania, zadawania zapytań itp. Są też jednak zaawansowani użytkownicy, którzy wykorzystują specjalistyczne funkcje GIS, takie jak: tworzenie i edycja danych, analizowanie danych (analizy wektorowe, rastrowe, modelowanie) oraz wizualizowanie danych (tworzenie kompozycji kartograficznych, wizualizacji 3D). 

Jak zauważają eksperci, pomimo rosnącego zainteresowania władz miast narzędziami GIS, ilościowe wykorzystanie systemów informacji przestrzennej w naszym kraju jest wciąż niewielkie w porównaniu z krajami Europy Zachodniej, Stanami Zjednoczonymi czy Kanadą, gdzie GIS cieszy się największą popularnością, stanowiąc podstawę pozyskiwania, przetwarzania i wymiany danych między różnymi urzędami. Mniejsze zainteresowanie GIS w Polsce nie wynika jednak jedynie z niskiej świadomości wśród osób odpowiedzialnych za zarządzanie pracą urzędów lub wysokich kosztów wdrożenia. Ocenia się, że w naszym kraju brakuje odpowiednich uregulowań prawno-administracyjnych, m.in. krajowych wytycznych odnoszących się do odpowiednich aktów prawa europejskiego, jednolitych krajowych baz danych ogólnogeograficznych, czy też porozumień w zakresie wymiany danych między urzędami. 

Trendy w rozwoju systemów GIS i planowania rozwoju miast

• Integracja tzw. E-Urzędu z GIS – aplikacje GIS stają się platformami integrującymi wszystkie inne systemy działające w urzędzie; dzięki temu istnieje możliwość szybkiego lokalizowania spraw na mapie i analizowania ich, m.in. poprzez porównywanie z innymi warstwami znajdującymi się w bazie danych urzędu, co ułatwia realizację większości zadań.
• GIS dynamiczny, czyli aplikacje GIS pozwalające na „żywo” reagować na zmiany założeń czy wskaźników oraz dające natychmiastową informację o skutkach zmian.
• WebGIS, czyli obecność serwisów prezentujących dane przestrzenne w Internecie w postaci map (tzw. Geoportale).
• 3D GIS – tworzenie i analiza modeli 3D miast i innych terenów na podstawie danych GIS oraz publikowanie ich w Internecie przy pomocy interaktywnych aplikacji webowych.

GIS może wspomóc urząd miasta w następujących obszarach:

• planowanie przestrzenne
• inwestycje
• ochrona środowiska
• społeczeństwo informacyjne
• zarządzanie kryzysowe
• – promocja miasta